Trong thế giới kinh tế, bên cạnh những dự đoán thường nhật, thỉnh thoảng lại xuất hiện những sự kiện hoàn toàn bất ngờ với sức tàn phá hoặc thay đổi cực lớn – đó chính là “thiên nga đen kinh tế”. Bài viết này, GenZ Đầu Tư sẽ điểm qua Top 5 sự kiện thiên nga đen kinh tế tiêu biểu nhất, những cú sốc không ai lường trước đã làm thay đổi sâu sắc cục diện kinh tế toàn cầu.
Sự kiện thiên nga đen là gì?
Sự kiện “thiên nga đen” trong kinh tế là một thuật ngữ dùng để chỉ những sự kiện bất ngờ, không thể dự đoán trước bằng các phương pháp thông thường, và có tác động cực kỳ lớn đến nền kinh tế hoặc thị trường tài chính. Điểm đặc biệt của những sự kiện này là sau khi chúng xảy ra, người ta thường cố gắng tìm cách giải thích và hợp lý hóa chúng, tạo cảm giác như thể chúng đã có thể được dự đoán.
Tên gọi “thiên nga đen” xuất phát từ một quan niệm sai lầm trước đây ở châu Âu rằng tất cả thiên nga đều có màu trắng, cho đến khi người ta phát hiện ra loài thiên nga đen ở Úc, làm sụp đổ hoàn toàn niềm tin đã có. Tương tự, các sự kiện “thiên nga đen” kinh tế phá vỡ những mô hình và dự đoán đã được thiết lập, mang đến những thay đổi khó lường.
Xem thêm: Black Swan trong Forex là gì? Tìm hiểu cách nhận diện và ứng phó
Các sự kiện Thiên nga đen làm thay đổi nền kinh tế thế giới
Cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973
Bối cảnh: Đầu những năm 1970, phương Tây phụ thuộc lớn vào dầu mỏ Trung Đông. Cuộc chiến Yom Kippur (1973) giữa Ả Rập và Israel đã làm leo thang căng thẳng.
Diễn biến: Để trả đũa sự ủng hộ của phương Tây với Israel, OAPEC (các nước xuất khẩu dầu mỏ Ả Rập) bất ngờ tuyên bố cấm vận dầu và cắt giảm sản lượng từ tháng 10/1973 đến tháng 3/1974. Giá dầu thế giới tăng vọt gấp bốn lần chỉ trong vài tháng.
Tác động:
- Lạm phát: Chi phí năng lượng tăng kéo theo giá cả hàng hóa và dịch vụ tăng cao, gây lạm phát ở nhiều nước phát triển.
- Suy thoái và Thất nghiệp: Các ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng bị thu hẹp, dẫn đến suy thoái kinh tế và tăng tỷ lệ thất nghiệp.
- Thay đổi Chính sách Năng lượng: Các quốc gia phát triển nhận ra sự nguy hiểm của việc phụ thuộc vào dầu mỏ và bắt đầu tìm kiếm các nguồn năng lượng thay thế, đồng thời chú trọng tiết kiệm năng lượng.
Cuộc khủng hoảng dầu mỏ năm 1973 là một sự kiện “thiên nga đen” bất ngờ, có tác động sâu rộng đến kinh tế toàn cầu và làm thay đổi nhận thức về an ninh năng lượng.
Sự Sụp Đổ của Liên Xô năm 1991
Bối cảnh: Liên Xô đối mặt với kinh tế trì trệ, bất ổn chính trị, gánh nặng quân sự và sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc ở các nước cộng hòa.
Diễn biến: Các cải cách “Perestroika” và “Glasnost” của Gorbachev làm suy yếu quyền lực trung ương, thúc đẩy phong trào độc lập. Cuộc đảo chính bất thành tháng 8/1991 dẫn đến việc lãnh đạo Nga, Ukraine và Belarus tuyên bố giải thể Liên Xô vào tháng 12/1991.
Tác động:
- Thay đổi trật tự thế giới: Chấm dứt Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ trở thành siêu cường duy nhất, bản đồ chính trị thế giới thay đổi với 15 quốc gia mới.
- Chuyển đổi kinh tế: Các quốc gia thuộc Liên Xô cũ chuyển sang kinh tế thị trường, đối mặt nhiều thách thức.
- Toàn cầu hóa: Mở ra cơ hội cho sự phát triển của chủ nghĩa tư bản và quá trình toàn cầu hóa.
Bài học rút ra: Hệ thống chính trị và kinh tế cứng nhắc không bền vững; sức mạnh của chủ nghĩa dân tộc; tầm quan trọng của cải cách; tính khó lường của lịch sử.
Bong bóng Dot-com (Đầu những năm 2000)
Bối cảnh: Cuối thập niên 1990, sự bùng nổ của Internet tạo ra kỳ vọng lớn vào các công ty công nghệ mới. Giá cổ phiếu các công ty “.com” tăng trưởng phi mã do đầu cơ.
Diễn biến: Từ tháng 3/2000, bong bóng bắt đầu vỡ khi nhà đầu tư nhận ra nhiều công ty không có lợi nhuận và mô hình kinh doanh bền vững. Cổ phiếu công nghệ lao dốc, kéo theo sự sụt giảm mạnh của thị trường chứng khoán.
Tác động:
- Phá sản công ty: Nhiều công ty dot-com nổi tiếng phá sản.
- Thị trường chứng khoán suy giảm: Chỉ số Nasdaq mất gần 80% giá trị.
- Tâm lý nhà đầu tư: Niềm tin vào thị trường chứng khoán và công ty công nghệ suy giảm.
- Phát triển ngành công nghệ: Thanh lọc thị trường, tạo nền tảng cho sự phát triển bền vững của các công ty có giá trị thực.
Bong bóng dot-com là một sự kiện “thiên nga đen” bất ngờ, gây ra tác động lớn đến thị trường tài chính và ngành công nghệ, đồng thời để lại bài học về đầu tư thận trọng.
Bài học:
Bài học sâu sắc từ bong bóng dot-com cho thấy rằng, trong đầu tư, việc tránh xa sự hưng phấn quá mức và những quyết định chỉ dựa trên xu hướng nhất thời là vô cùng quan trọng; thay vào đó, cần tập trung vào phân tích kỹ lưỡng. Các yếu tố cơ bản như doanh thu, lợi nhuận và một mô hình kinh doanh vững chắc phải luôn là những tiêu chí hàng đầu khi đánh giá tiềm năng của một công ty.
Khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008
Bối cảnh:
Đầu những năm 2000, lãi suất thấp, các quy định cho vay nới lỏng, và sự xuất hiện của các sản phẩm thế chấp dưới chuẩn tại Mỹ đã tạo điều kiện cho nhiều người dân có lịch sử tín dụng không tốt cũng có thể mua nhà. Điều này dẫn đến sự gia tăng mạnh mẽ về nhu cầu và giá nhà. Đồng thời, các tổ chức tài chính đã phát triển các công cụ tài chính phức tạp như Chứng khoán hóa các khoản thế chấp và Nghĩa vụ nợ được thế chấp, nhằm đóng gói và bán các khoản thế chấp này cho các nhà đầu tư trên toàn thế giới.
Diễn biến:
- Sự sụp đổ của thị trường nhà đất: Đến giữa những năm 2000, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) bắt đầu tăng lãi suất để kiềm chế lạm phát.Tỷ lệ vỡ nợ thế chấp bắt đầu tăng mạnh, dẫn đến việc giá nhà đất sụt giảm nhanh chóng.
- Khủng hoảng tín dụng: Khi giá trị các khoản thế chấp và các sản phẩm tài chính liên quan sụt giảm, các tổ chức tài chính nắm giữ chúng phải đối mặt với những khoản lỗ khổng lồ.
- Sự phá sản của các tổ chức tài chính lớn: Khủng hoảng tín dụng đã đẩy nhiều tổ chức tài chính lớn đến bờ vực phá sản. Tháng 9 năm 2008, ngân hàng đầu tư Lehman Brothers, một trong những biểu tượng của Phố Wall, đã sụp đổ, gây ra hiệu ứng domino lan rộng khắp hệ thống tài chính toàn cầu.
Tác động:
- Suy thoái kinh tế toàn cầu: Kinh tế thế giới suy giảm nghiêm trọng, thất nghiệp tăng cao.
- Can thiệp của chính phủ: Các nước phải tung ra các gói cứu trợ lớn để ổn định hệ thống tài chính.
- Thay đổi quy định: Các quy định mới được ban hành để giám sát chặt chẽ hơn thị trường tài chính.
Bài học:
Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đã cho thấy rõ rủi ro hệ thống, khi sự liên kết chặt chẽ giữa các tổ chức tài chính có thể khuếch đại và lan rộng khủng hoảng. Nó cũng cảnh báo về nguy cơ của việc chấp nhận rủi ro quá mức trong thị trường tài chính, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Sự kiện này nhấn mạnh tầm quan trọng của tính minh bạch trong các sản phẩm tài chính phức tạp và sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan quản lý.
Xem thêm: Speculative Capital là gì? Cách quản lý Speculative Capital hiệu quả
Đại dịch COVID-19 (Từ năm 2020)
Bối cảnh: Cuối năm 2019, virus corona mới SARS-CoV-2 xuất hiện ở Vũ Hán, Trung Quốc, gây ra bệnh viêm phổi không điển hình. Với khả năng lây lan nhanh chóng, virus đã vượt ra ngoài biên giới và lan rộng toàn cầu chỉ trong vài tháng. Sự thiếu chuẩn bị của thế giới trước một đại dịch quy mô lớn và tốc độ lây lan như vậy khiến nó trở thành một sự kiện hoàn toàn bất ngờ.
Diễn biến:
- Các biện pháp phong tỏa và giãn cách xã hội: Để kiểm soát sự lây lan của virus, nhiều quốc gia trên thế giới đã áp dụng các biện pháp phong tỏa (lockdown) ở các mức độ khác nhau, từ việc hạn chế đi lại trong thành phố, đóng cửa các cơ sở kinh doanh không thiết yếu đến việc cấm nhập cảnh và hạn chế các hoạt động tập trung đông người.
- Gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu: Các biện pháp phong tỏa và hạn chế đi lại đã gây ra những gián đoạn nghiêm trọng cho chuỗi cung ứng toàn cầu. Các nhà máy phải đóng cửa hoặc hoạt động với công suất hạn chế, việc vận chuyển hàng hóa bị đình trệ, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nguyên liệu, linh kiện và hàng hóa thành phẩm ở nhiều nơi trên thế giới.
- Sự thay đổi trong hoạt động kinh tế: Nhiều ngành kinh tế, đặc biệt là các ngành dịch vụ như du lịch, hàng không,.. đã chịu ảnh hưởng nặng nề do các biện pháp hạn chế và tâm lý lo ngại của người dân. Các hoạt động kinh doanh trực tiếp bị đình trệ, buộc các doanh nghiệp phải tìm cách thích ứng hoặc đối mặt với nguy cơ phá sản.
Tác động:
- Suy giảm kinh tế toàn cầu: Đặc biệt ảnh hưởng đến ngành dịch vụ.
- Thay đổi thói quen: Mua sắm online, làm việc từ xa trở nên phổ biến.
- Thách thức và cơ hội: Tăng nhu cầu cho công nghệ và y tế.
Bài học:
Đại dịch COVID-19 đã cho thấy sự cần thiết phải tăng cường chuẩn bị cho các tình huống y tế khẩn cấp bằng cách đầu tư vào hệ thống y tế và nâng cao năng lực ứng phó. Sự kiện này cũng làm nổi bật tính dễ tổn thương của chuỗi cung ứng toàn cầu, đòi hỏi sự đa dạng hóa và tăng cường khả năng phục hồi. Vai trò quan trọng của công nghệ trong việc duy trì kết nối và hỗ trợ ứng phó với khủng hoảng cũng được khẳng định.
Kết luận
Tóm lại, dù không thể dự đoán chính xác thời điểm hay hình thức của những “chú thiên nga đen” tiếp theo, việc hiểu rõ về lịch sử và những bài học từ các sự kiện đã qua giúp chúng ta nhận thức được sự mong manh của hệ thống kinh tế và tầm quan trọng của việc xây dựng khả năng phục hồi, sự linh hoạt và tư duy sẵn sàng đối mặt với những bất định trong tương lai.
