Trong thế giới tài chính đầy biến động, việc quản lý rủi ro và tối ưu hóa lợi nhuận là yếu tố then chốt đối với các nhà đầu tư và doanh nghiệp. Một trong những công cụ phái sinh phổ biến được sử dụng rộng rãi là hợp đồng giao sau. Vậy, hợp đồng giao sau là gì? và nó khác biệt như thế nào so với hợp đồng kỳ hạn? Bài viết này, GenZ Đầu Tư sẽ đi sâu vào tìm hiểu bản chất của hợp đồng giao sau, đồng thời phân tích những điểm khác biệt quan trọng giữa hai loại hợp đồng này nhé.
Hợp đồng giao sau là gì?
Hợp đồng giao sau (Futures Contract) là một thỏa thuận pháp lý ràng buộc giữa hai bên, người mua và người bán, về việc mua bán một tài sản cơ sở cụ thể vào một thời điểm xác định trong tương lai, với một mức giá đã được xác định trước tại thời điểm ký kết hợp đồng. Đây là một loại hợp đồng phái sinh, có nghĩa là giá trị của nó được “phái sinh” từ giá trị của một tài sản cơ sở khác. Điều này có nghĩa là giá trị của hợp đồng giao sau sẽ biến động theo giá trị của tài sản cơ sở.
Xem thêm: Hợp đồng kỳ hạn là gì? Ưu và nhược điểm của hợp đồng kỳ hạn
Các đặc điểm cơ bản của hợp đồng giao sau:
- Thời gian giao hàng trong tương lai: Hợp đồng giao sau luôn có một ngày đáo hạn xác định trong tương lai. Đây là ngày mà người mua và người bán phải thực hiện nghĩa vụ giao nhận tài sản cơ sở. Thời gian giao hàng được chuẩn hóa và niêm yết rõ ràng trên các sàn giao dịch.
- Giá cả được xác định trước: Giá của tài sản cơ sở được xác định ngay tại thời điểm ký kết hợp đồng. Điều này cho phép các bên tham gia biết trước mức giá mua bán trong tương lai, giúp họ quản lý rủi ro biến động giá.
- Tính chất chuẩn hóa của hợp đồng: Các điều khoản của hợp đồng giao sau, bao gồm số lượng, chất lượng, và thời gian giao hàng của tài sản cơ sở, đều được chuẩn hóa. Sự chuẩn hóa này tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao dịch trên các sàn giao dịch tập trung, tăng tính thanh khoản của thị trường.
- Sử dụng ký quỹ để đảm bảo thực hiện hợp đồng: Cả người mua và người bán đều phải nộp một khoản tiền ký quỹ (margin) để đảm bảo khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình. Ký quỹ giúp giảm thiểu rủi ro đối tác và đảm bảo tính thanh khoản của thị trường. Khoản ký quỹ này sẽ được điều chỉnh theo biến động giá của tài sản cơ sở trong suốt thời gian hiệu lực của hợp đồng.
Phân loại hợp đồng giao sau
Phân loại theo tài sản cơ sở
Hợp đồng giao sau hàng hóa: Đây là loại hợp đồng giao sau mà tài sản cơ sở là các loại hàng hóa vật chất.
Các loại hàng hóa phổ biến bao gồm:
- Nông sản: Lúa mì, ngô, đậu tương, cà phê, đường, bông…
- Kim loại: Vàng, bạc, đồng, nhôm, bạch kim…
- Năng lượng: Dầu thô, khí đốt tự nhiên, xăng, dầu sưởi…
Hợp đồng giao sau tài chính: Đây là loại hợp đồng giao sau mà tài sản cơ sở là các công cụ tài chính.
Các loại tài sản tài chính phổ biến bao gồm:
- Chỉ số chứng khoán: VN30, S&P 500, Dow Jones…
- Lãi suất: Lãi suất trái phiếu chính phủ, lãi suất liên ngân hàng…
- Tiền tệ: USD, EUR, JPY, GBP…
Xem thêm: Thị trường hàng hóa là gì? Đặc điểm nổi bật của thị trường hàng hóa
Phân loại theo mục đích sử dụng
Hợp đồng giao sau phòng ngừa rủi ro (hedging):
Hợp đồng giao sau phòng ngừa rủi ro (hedging) được thiết kế với mục tiêu chính là giảm thiểu tác động tiêu cực từ sự biến động giá của tài sản cơ sở. Ví dụ, một nhà sản xuất lúa mì có thể sử dụng hợp đồng giao sau để “khóa” mức giá bán lúa mì trong tương lai, bảo vệ họ khỏi nguy cơ giá lúa mì giảm mạnh trước khi thu hoạch.
Bằng cách này, hợp đồng giao sau phòng ngừa rủi ro đóng vai trò như một công cụ bảo hiểm, giúp các doanh nghiệp và nhà đầu tư bảo vệ giá trị tài sản của họ khỏi những biến động không lường trước được của thị trường.
Hợp đồng giao sau đầu cơ (speculation):
Khác với mục đích phòng ngừa rủi ro, hợp đồng giao sau đầu cơ lại hướng đến việc tối đa hóa lợi nhuận từ những biến động giá của tài sản cơ sở. Trong loại hình này, các nhà đầu cơ sẽ tiến hành phân tích thị trường, dự đoán xu hướng giá của tài sản cơ sở và đưa ra quyết định mua hoặc bán hợp đồng giao sau tương ứng. Nếu dự đoán chính xác, họ có thể thu về khoản lợi nhuận đáng kể.
Tuy nhiên, đi kèm với tiềm năng lợi nhuận lớn là rủi ro cao. Chỉ cần một sai lầm trong việc dự đoán xu hướng thị trường, nhà đầu cơ có thể phải đối mặt với những khoản lỗ nặng nề. Do đó, hợp đồng giao sau đầu cơ đòi hỏi người tham gia phải có kiến thức sâu rộng về thị trường tài chính và khả năng chấp nhận rủi ro cao.
Ưu và nhược điểm của hợp đồng kỳ hạn
Ưu điểm
- Phòng ngừa rủi ro biến động giá: Đây là ưu điểm nổi bật nhất của hợp đồng giao sau. Các doanh nghiệp và nhà đầu tư có thể sử dụng hợp đồng này để “khóa” mức giá mua hoặc bán tài sản cơ sở trong tương lai, từ đó giảm thiểu rủi ro do biến động giá không mong muốn.
- Đòn bẩy tài chính: Hợp đồng giao sau cho phép nhà đầu tư kiểm soát một lượng lớn tài sản cơ sở với một khoản ký quỹ nhỏ. Điều này tạo ra hiệu ứng đòn bẩy, giúp tăng cường lợi nhuận khi dự đoán thị trường chính xác.
- Tính thanh khoản cao: Các hợp đồng giao sau được giao dịch trên các sàn giao dịch tập trung, với khối lượng giao dịch lớn. Điều này đảm bảo tính thanh khoản cao, cho phép nhà đầu tư dễ dàng mua và bán hợp đồng khi cần thiết.
- Minh bạch về giá cả: Giá của hợp đồng giao sau được công khai và minh bạch trên các sàn giao dịch, giúp nhà đầu tư có đầy đủ thông tin để đưa ra quyết định giao dịch.
Nhược điểm
- Rủi ro đối tác: Mặc dù có ký quỹ để đảm bảo. Tuy nhiên vẫn tồn tại rủi ro một trong hai bên tham gia không thể thực hiện đúng nghĩa vụ trong hợp đồng.
- Rủi ro biến động giá lớn: Do hiệu ứng đòn bẩy, biến động giá nhỏ của tài sản cơ sở có thể dẫn đến biến động lớn trong giá trị hợp đồng giao sau, gây ra rủi ro thua lỗ lớn.
- Yêu cầu ký quỹ: Nhà đầu tư phải nộp một khoản ký quỹ để tham gia giao dịch hợp đồng giao sau. Khoản ký quỹ này có thể tăng lên nếu giá tài sản cơ sở biến động ngược chiều với vị thế của nhà đầu tư.
- Độ phức tạp: Hợp đồng giao sau là một công cụ tài chính phức tạp, đòi hỏi nhà đầu tư phải có kiến thức và kinh nghiệm nhất định để giao dịch hiệu quả. Hợp đồng giao sau có cơ chế thanh toán hàng ngày, các khoản lãi/lỗ phát sinh từ hợp đồng đều được hiện thực hóa mỗi ngày và phản ánh ngay trên tài khoản ký quỹ của nhà đầu tư.
Phân biệt giữa hợp đồng kỳ hạn và giao sau
| Đặc điểm | Hợp đồng kỳ hạn (Forward Contract) | Hợp đồng giao sau (Futures Contract) |
| Tính chuẩn hóa | Không chuẩn hóa, các điều khoản được thỏa thuận riêng giữa hai bên. | Chuẩn hóa cao, các điều khoản được quy định bởi sàn giao dịch. |
| Sàn giao dịch | Giao dịch trên thị trường OTC (Over-The-Counter). | Giao dịch trên sàn giao dịch tập trung. |
| Ký quỹ | Thường không yêu cầu ký quỹ. | Yêu cầu ký quỹ ban đầu và ký quỹ duy trì. |
| Thanh toán | Thanh toán vào ngày đáo hạn. | Thanh toán lãi/lỗ hàng ngày (mark-to-market). |
| Rủi ro đối tác | Rủi ro đối tác cao hơn do giao dịch trực tiếp giữa hai bên. | Rủi ro đối tác thấp hơn do có sự bảo đảm của sàn giao dịch và bù trừ thanh toán. |
| Tính thanh khoản | Thanh khoản thấp hơn. | Thanh khoản cao hơn. |
| Mục đích sử dụng | Thường được sử dụng cho các giao dịch tùy chỉnh, đáp ứng nhu cầu cụ thể của các bên. | Thường được sử dụng cho mục đích phòng ngừa rủi ro và đầu cơ trên thị trường tài chính. |
| Tính pháp lý | Là thỏa thuận mang tính chất hợp đồng dân sự giữa hai bên. | Là hợp đồng mang tính chất pháp lý được niêm yết trên sàn giao dịch. |
Kết luận
Tóm lại, hợp đồng giao sau là một công cụ tài chính phái sinh mạnh mẽ, mang lại nhiều lợi ích cho các nhà đầu tư và doanh nghiệp trong việc quản lý rủi ro và tối ưu hóa lợi nhuận. Tuy nhiên, nó cũng tiềm ẩn những rủi ro nhất định, đòi hỏi người tham gia phải có kiến thức và kinh nghiệm nhất định. Việc hiểu rõ bản chất, đặc điểm và phân loại của hợp đồng giao sau, cũng như phân biệt nó với hợp đồng kỳ hạn, là điều cần thiết để đưa ra quyết định đầu tư sáng suốt.
