Tìm hiểu quá trình hình thành và phát triển của thị trường ngoại hối

Thị trường ngoại hối, hay còn gọi là Forex (Foreign Exchange), là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi tiền tệ giữa các quốc gia, tổ chức và cá nhân trên toàn cầu. Để hiểu rõ về sự hình thành và phát triển của nó, chúng ta cần quay ngược thời gian về những ngày đầu của lịch sử kinh tế nhân loại.

• Thời kỳ cổ đại: Trao đổi tiền tệ sơ khai

Nguồn gốc của thị trường ngoại hối có thể được truy ngược về thời kỳ cổ đại, khi con người bắt đầu chuyển từ hệ thống đổi hàng sang sử dụng tiền tệ. Vào khoảng 3000 năm trước Công nguyên, tại các nền văn minh lớn như Lưỡng Hà, Ai Cập và Hy Lạp, những đồng tiền kim loại đầu tiên đã xuất hiện. Chúng được đúc từ vàng, bạc hoặc đồng, mang giá trị nội tại và được sử dụng trong giao thương. Tuy nhiên, khi thương mại vượt qua biên giới lãnh thổ, nhu cầu trao đổi giữa các loại tiền tệ khác nhau bắt đầu hình thành.

• Thời trung cổ: Vai trò của các nhà đổi tiền

Đến thời trung cổ, khi thương mại quốc tế phát triển mạnh mẽ hơn nhờ các tuyến đường buôn bán nổi tiếng như Con đường Tơ lụa, nhu cầu về dịch vụ đổi tiền ngày càng tăng. Các “nhà đổi tiền” (money changers) xuất hiện như những trung gian quan trọng, giúp các thương nhân chuyển đổi tiền tệ để giao dịch.

Tại châu Âu, vào khoảng thế kỷ 14 – 15, các gia đình ngân hàng lớn ở Ý như Medici đã bắt đầu xây dựng hệ thống tài chính sơ khai. Họ không chỉ đổi tiền mà còn phát hành thư tín dụng (letter of credit), cho phép thương nhân thanh toán qua biên giới mà không cần mang theo tiền mặt. Đây là bước tiến lớn trong việc đặt nền móng cho thị trường ngoại hối sau này.

• Kết nối với thương mại toàn cầu

Ở giai đoạn này, hoạt động ngoại hối vẫn mang tính địa phương và thủ công, chưa có một thị trường tập trung. Tuy nhiên, nó đã đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ thương mại quốc tế, tạo tiền đề cho những thay đổi lớn hơn trong các thế kỷ tiếp theo.

Xem thêm: Leading Indicators là gì? Có gì khác so với Lagging Indicators?

Thị trường ngoại hối hiện đại, như chúng ta biết ngày nay, bắt đầu định hình từ thế kỷ 19, khi các nền kinh tế lớn trên thế giới chuyển sang những hệ thống tiền tệ có tổ chức hơn.

• Thế kỷ 19: Hệ thống bản vị vàng

Vào đầu thế kỷ 19, hệ thống bản vị vàng (Gold Standard) được nhiều quốc gia áp dụng, đặc biệt là Anh – trung tâm kinh tế toàn cầu thời bấy giờ. Theo hệ thống này, giá trị của tiền tệ được neo vào một lượng vàng cố định, tạo ra sự ổn định trong tỷ giá hối đoái giữa các quốc gia. Ví dụ, nếu 1 ounce vàng tương đương 5 Bảng Anh hoặc 20 Đô la Mỹ, tỷ giá giữa hai đồng tiền này sẽ là 1 Bảng Anh đổi 4 Đô la Mỹ.

Hệ thống bản vị vàng không chỉ giúp giảm biến động tỷ giá mà còn thúc đẩy giao dịch ngoại hối giữa các quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp làm bùng nổ thương mại toàn cầu.

Đồng Bảng Anh, nhờ sức mạnh kinh tế và quân sự của Đế quốc Anh, trở thành đồng tiền dự trữ quốc tế đầu tiên. Các ngân hàng và tổ chức tài chính bắt đầu tham gia tích cực hơn vào việc trao đổi tiền tệ, đánh dấu bước chuyển mình của ngoại hối từ hoạt động thủ công sang một thị trường có tổ chức.

• Thế kỷ 20: Sự sụp đổ của bản vị vàng

Hệ thống bản vị vàng hoạt động hiệu quả cho đến khi Thế chiến I bùng nổ vào năm 1914. Chi phí chiến tranh khổng lồ buộc nhiều quốc gia, bao gồm Anh, phải tạm ngừng liên kết tiền tệ với vàng để in thêm tiền chi tiêu. Điều này dẫn đến sự mất ổn định trong tỷ giá và cuối cùng là sự sụp đổ của bản vị vàng vào những năm 1930, giữa cuộc Đại suy thoái. Sau Thế chiến II, quyền lực kinh tế toàn cầu chuyển từ Anh sang Mỹ, kéo theo sự thay đổi lớn trong cách tổ chức thị trường tiền tệ quốc tế.

Ở giai đoạn này, thị trường ngoại hối dần chuyển từ một hệ thống dựa trên giá trị cố định sang sự linh hoạt hơn, mở đường cho những cải cách mang tính bước ngoặt trong thế kỷ 20.

Sự phát triển của thị trường ngoại hối hiện đại gắn liền với một số sự kiện lịch sử quan trọng, định hình cách thức hoạt động của nó ngày nay.

Hiệp định Bretton Woods (1944)

Sau Thế chiến II, 44 quốc gia đồng minh họp tại Bretton Woods, New Hampshire, Mỹ, để thiết lập một trật tự tài chính toàn cầu mới. Hiệp định Bretton Woods ra đời, quy định rằng tất cả các đồng tiền sẽ được neo giá vào Đô la Mỹ, và Đô la Mỹ được liên kết với vàng (35 USD đổi 1 ounce vàng). Hệ thống này tạo ra một mạng lưới tỷ giá cố định, giúp ổn định kinh tế toàn cầu trong giai đoạn hậu chiến.

Hiệp định cũng dẫn đến sự thành lập của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (World Bank), hai tổ chức đóng vai trò giám sát và hỗ trợ hệ thống tiền tệ quốc tế. Thị trường ngoại hối thời kỳ này chủ yếu phục vụ các giao dịch thương mại và đầu tư, với sự tham gia chủ đạo của các ngân hàng trung ương.

Sự sụp đổ của Bretton Woods (1971)

Đến những năm 1960, chi phí chiến tranh Việt Nam và lạm phát tại Mỹ khiến hệ thống Bretton Woods trở nên không bền vững. Ngày 15/8/1971, Tổng thống Richard Nixon tuyên bố chấm dứt khả năng chuyển đổi Đô la Mỹ thành vàng, đánh dấu sự kết thúc của hệ thống tỷ giá cố định. Các đồng tiền lớn trên thế giới chuyển sang chế độ thả nổi, nghĩa là giá trị của chúng được quyết định bởi cung và cầu trên thị trường.

Đây là thời điểm thị trường ngoại hối thực sự bùng nổ, khi các nhà đầu tư và ngân hàng bắt đầu giao dịch tiền tệ để kiếm lợi nhuận từ biến động tỷ giá.

Sự ra đời của Forex hiện đại

Sau năm 1971, thị trường ngoại hối chuyển mình mạnh mẽ nhờ sự phát triển của công nghệ. Vào những năm 1990, giao dịch điện tử được giới thiệu, cho phép các ngân hàng và tổ chức tài chính thực hiện giao dịch nhanh chóng qua mạng máy tính.

Sự xuất hiện của các phần mềm giao dịch như MetaTrader vào cuối thập niên 1990 và đầu 2000 đã mở rộng cánh cửa cho các nhà đầu tư cá nhân tham gia thị trường. Từ một sân chơi dành riêng cho các định chế lớn, Forex trở thành thị trường toàn cầu với sự tham gia đa dạng.

Xem thêm: Hiệp định Basel là gì? Ảnh hưởng của hiệp định Basel đến Forex

Quy mô và đặc điểm

Theo Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS), khối lượng giao dịch trung bình hàng ngày trên thị trường Forex vượt quá 6,6 nghìn tỷ USD (số liệu cập nhật đến năm 2022). Thị trường hoạt động 24 giờ mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần, trải dài qua các múi giờ từ Sydney, Tokyo, London đến New York. Tính thanh khoản cao và khả năng giao dịch liên tục khiến Forex trở nên hấp dẫn với mọi loại nhà đầu tư.

Forex không chỉ là nơi giao dịch tiền tệ mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ thương mại quốc tế, điều chỉnh tỷ giá và cung cấp công cụ đầu cơ. Ví dụ, một công ty Mỹ nhập khẩu hàng từ Nhật Bản có thể mua Yên Nhật trên thị trường Forex để thanh toán, trong khi các nhà đầu tư sử dụng Forex để kiếm lợi nhuận từ biến động tỷ giá giữa USD và EUR.

Các thành phần tham gia

Thị trường Forex ngày nay có sự góp mặt của nhiều nhóm đối tượng:

• Ngân hàng trung ương: Điều chỉnh tỷ giá để ổn định kinh tế (ví dụ: Cục Dự trữ Liên bang Mỹ – FED).
• Ngân hàng thương mại: Là các nhà cung cấp thanh khoản lớn nhất, như JPMorgan Chase, Citibank.
• Tổ chức tài chính và quỹ đầu cơ: Thực hiện các giao dịch đầu cơ quy mô lớn.
• Nhà đầu tư cá nhân: Sử dụng các nền tảng giao dịch trực tuyến để tham gia thị trường.
• Công ty đa quốc gia: Đổi tiền để thanh toán quốc tế hoặc phòng ngừa rủi ro tỷ giá.

Thị trường ngoại hối đang chịu tác động mạnh mẽ từ sự phát triển của công nghệ hiện đại, đặc biệt là giao dịch tự động nhờ trí tuệ nhân tạo (AI) và thuật toán, giúp phân tích dữ liệu nhanh chóng và thực hiện lệnh trong tích tắc, tối ưu hóa lợi nhuận mà không phụ thuộc vào quyết định cảm tính. Đồng thời, blockchain và tiền điện tử như Bitcoin hay Ethereum đang định hình lại khái niệm tiền tệ truyền thống, xuất hiện trên các sàn Forex qua các cặp giao dịch như BTC/USD, mở ra cơ hội mới nhưng cũng đặt ra thách thức về quy định và bảo mật.

Biến động kinh tế toàn cầu, chẳng hạn như lạm phát hay chính sách lãi suất của các ngân hàng trung ương như FED tăng lãi suất giai đoạn 2022 – 2023, tiếp tục tạo ra cả rủi ro lẫn cơ hội cho nhà đầu tư nhạy bén. Bên cạnh đó, sự tham gia ngày càng tích cực của các thị trường mới nổi như Ấn Độ, Brazil hay Việt Nam không chỉ làm tăng quy mô giao dịch mà còn đa dạng hóa các cặp tiền tệ, cho thấy tiềm năng mở rộng của Forex.

Nhìn về tương lai, thị trường này có thể trở nên minh bạch và dễ tiếp cận hơn nhờ AI và dữ liệu lớn, nhưng cũng sẽ phức tạp hơn, đòi hỏi nhà đầu tư thích nghi nhanh với những thay đổi không ngừng, khẳng định vị thế hàng đầu của Forex trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghệ.

Xem thêm: Kiến thức Forex

Kết luận

Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, thị trường ngoại hối đã tiến hóa từ những hoạt động trao đổi tiền tệ thủ công, nhỏ lẻ, trở thành một thị trường tài chính toàn cầu khổng lồ. Với sự phát triển không ngừng của công nghệ và sự biến động của kinh tế toàn cầu, thị trường này hứa hẹn sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các nền kinh tế và định hình tương lai của tài chính quốc tế.