JOD là gì? Những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến giá trị của đồng JOD

Jordanian Dinar, viết tắt là JOD, là đồng tiền chính thức của Vương quốc Hashemite Jordan (thường được gọi ngắn gọn là Jordan). JOD được ký hiệu bằng biểu tượng “د.أ” trong tiếng Ả Rập hoặc đôi khi được viết đơn giản là “JD” trong giao dịch quốc tế. Đồng tiền này được đưa vào lưu hành từ năm 1950, thay thế cho đồng bảng Palestine – loại tiền tệ từng được sử dụng trong khu vực dưới sự quản lý của Anh.

JOD được chia nhỏ thành các đơn vị nhỏ hơn: 1 Dinar bằng 100 qirsh (hay còn gọi là piastres) hoặc 1.000 fils. Tuy nhiên, đơn vị fils hiện nay gần như không còn được sử dụng trong thực tế, và các giao dịch thường được làm tròn đến qirsh hoặc dinar. Ngân hàng Trung ương Jordan (Central Bank of Jordan – CBJ) là cơ quan chịu trách nhiệm phát hành và quản lý JOD kể từ khi thành lập vào năm 1959, thay thế cho Hội đồng Tiền tệ Jordan (Jordan Currency Board) trước đó.

Một điểm đặc biệt khiến JOD nổi bật trên thị trường tiền tệ toàn cầu là việc nó được neo giá (pegged) với đồng đô la Mỹ (USD) từ năm 1995. Tỷ giá cố định hiện tại là 1 USD = 0,709 JOD, tương đương với 1 JOD ≈ 1,41044 USD. Chính sách neo giá này đã giúp JOD duy trì sự ổn định đáng kinh ngạc, biến nó thành một trong những đồng tiền có giá trị cao nhất thế giới, đứng thứ tư sau Kuwaiti Dinar (KWD), Bahraini Dinar (BHD) và Omani Rial (OMR).

Xem thêm: Nến Pin Bar là gì? Các lỗi cần tránh khi giao dịch bằng pin bar

• Neo giá với USD: Như đã đề cập, JOD được neo cố định với USD theo tỷ giá 1 USD = 0,709 JOD. Chính sách này được Ngân hàng Trung ương Jordan duy trì chặt chẽ bằng cách mua USD với giá 0,708 JOD và bán với giá 0,710 JOD. Điều này giúp JOD tránh được những biến động lớn thường thấy ở các đồng tiền có tỷ giá thả nổi (floating exchange rate).
• Đơn vị nhỏ và tiền lưu hành: JOD được chia thành 100 qirsh hoặc 1.000 fils, nhưng fils hiện nay gần như chỉ còn tồn tại trên giấy tờ. Tiền giấy hiện hành bao gồm các mệnh giá: 1, 5, 10, 20 và 50 JOD. Tiền xu bao gồm: ½, 1, 2½, 5, 10 qirsh và ¼, ½, 1 Dinar. Trước năm 1992, tiền xu còn được ghi chú bằng các đơn vị như dirham, nhưng hiện nay chỉ sử dụng qirsh hoặc piastres trong tiếng Anh.
• Thiết kế văn hóa và lịch sử: Tiền JOD phản ánh rõ nét lịch sử và văn hóa Jordan. Các mệnh giá thường in hình các vị vua của Vương quốc Hashemite, như Hussein bin Ali (1 JOD), Abdullah I (5 JOD), hay Talal bin Abdullah (10 JOD). Điều này không chỉ tôn vinh lịch sử mà còn khẳng định bản sắc quốc gia.
• Sử dụng rộng rãi ngoài Jordan: Ngoài Jordan, JOD còn được sử dụng song song với đồng Shekel Israel (ILS) tại khu vực Bờ Tây (West Bank), dù Jordan đã mất quyền kiểm soát khu vực này từ năm 1967 sau cuộc chiến tranh Ả Rập – Israel.
• Giá trị cao và ổn định: Với tỷ giá cố định và chính sách tiền tệ nghiêm ngặt, JOD luôn nằm trong top những đồng tiền có giá trị cao nhất thế giới. Điều này phần nào phản ánh sự quản lý kinh tế thận trọng của Jordan, dù quốc gia này phụ thuộc nhiều vào viện trợ nước ngoài.

• Ổn định kinh tế Jordan: JOD đóng vai trò nền tảng trong việc duy trì sự ổn định tài chính của Jordan. Việc neo giá với USD giúp giảm thiểu rủi ro lạm phát và biến động tỷ giá, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư quốc tế và người dân trong nước.
• Thu hút đầu tư nước ngoài: Một đồng tiền ổn định như JOD là yếu tố quan trọng thu hút dòng vốn FDI (đầu tư trực tiếp nước ngoài) vào Jordan. Các ngân hàng địa phương cũng hưởng lợi từ việc này khi lượng tiền gửi tăng lên nhờ niềm tin vào giá trị của JOD.
• Công cụ giao dịch quốc tế: Dù Jordan là một nền kinh tế nhỏ, JOD vẫn được sử dụng trong các giao dịch thương mại khu vực, đặc biệt với các nước láng giềng như Israel, Palestine và Saudi Arabia. Sự ổn định của JOD giúp các doanh nghiệp dễ dàng lập kế hoạch tài chính dài hạn.
• Hỗ trợ du lịch và thương mại: Jordan là điểm đến du lịch nổi tiếng với các di sản như Petra hay Biển Chết. JOD ổn định giúp ngành du lịch phát triển khi du khách không phải lo lắng về biến động tiền tệ khi đổi tiền hoặc chi tiêu.

Hiệu suất kinh tế của Jordan

Hiệu suất kinh tế là “xương sống” quyết định sức khỏe của bất kỳ đồng tiền nào, và JOD cũng không ngoại lệ. Dù tỷ giá được cố định, các chỉ số kinh tế vẫn ảnh hưởng gián tiếp đến niềm tin và giá trị thực tế của JOD. Cụ thể:

• Tăng trưởng GDP: GDP của Jordan thường dao động ở mức khiêm tốn, khoảng 2 – 3% mỗi năm trong những năm gần đây. Nếu Jordan đạt được tăng trưởng ổn định, điều này phản ánh nền kinh tế khỏe mạnh, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư quốc tế và người dân trong nước. Khi đó, dù tỷ giá danh nghĩa không đổi, giá trị thực của JOD sẽ được củng cố. Ngược lại, nếu GDP tăng trưởng âm hoặc đình trệ như trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế toàn cầu hay xung đột khu vực, áp lực lên JOD sẽ gia tăng, đặc biệt là khi dự trữ ngoại hối bị đe dọa.
• Lạm phát: Vì JOD neo giá với USD, lạm phát ở Jordan thường được kiểm soát tốt hơn so với các nước có tỷ giá thả nổi. Tuy nhiên, Jordan nhập khẩu phần lớn hàng hóa tiêu dùng, nên khi giá hàng hóa quốc tế tăng, lạm phát nội địa cũng bị đẩy lên. Theo thống kê, lạm phát Jordan năm 2023 dao động quanh mức 4 – 5%, cao hơn mức trung bình 1 – 2% trong thập kỷ trước, cho thấy áp lực từ yếu tố này.
• Tỷ lệ thất nghiệp: Jordan hiện đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp cao, khoảng 24% vào năm 2023, đặc biệt ở giới trẻ (theo Tổ chức Lao động Quốc tế – ILO). Thất nghiệp cao làm giảm thu nhập bình quân, kéo theo sức cầu trong nền kinh tế giảm. Điều này không trực tiếp làm mất giá JOD trên thị trường quốc tế (do neo giá), nhưng lại ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư và khả năng duy trì dự trữ ngoại hối của Ngân hàng Trung ương Jordan (CBJ).

Cán cân thanh toán (Balance of Payments – BOP)

Cán cân thanh toán là “tấm gương” phản ánh dòng tiền ra vào một quốc gia, và với JOD, nó đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định:

• Thặng dư thương mại: Nếu Jordan xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu (như các sản phẩm phốt – phát, kali – hai mặt hàng chủ lực), thặng dư BOP sẽ xuất hiện. Điều này làm tăng nhu cầu JOD trên thị trường quốc tế, vì các đối tác thương mại cần đổi tiền để mua hàng từ Jordan. Thặng dư cũng giúp CBJ tích lũy thêm dự trữ ngoại hối, củng cố khả năng bảo vệ tỷ giá cố định.
• Thâm hụt thương mại: Thực tế, Jordan thường xuyên đối mặt với thâm hụt thương mại do nhập khẩu vượt xa xuất khẩu. Năm 2022, thâm hụt thương mại của Jordan đạt khoảng 9 tỷ USD (theo CBJ), chủ yếu do nhập khẩu năng lượng và hàng tiêu dùng. Thâm hụt này buộc CBJ phải sử dụng dự trữ USD để cân bằng, và nếu kéo dài, dự trữ có thể cạn kiệt, gây áp lực lên JOD. Dù tỷ giá không đổi, giá trị thực tế của JOD sẽ giảm khi niềm tin vào nền kinh tế suy yếu.
• Dòng vốn đầu tư và kiều hối: Ngoài thương mại, kiều hối từ người lao động Jordan ở nước ngoài (đặc biệt từ các nước vùng Vịnh) và viện trợ quốc tế cũng góp phần lớn vào BOP. Năm 2023, kiều hối chiếm khoảng 10% GDP Jordan (theo Ngân hàng Thế giới), giúp bù đắp thâm hụt và hỗ trợ JOD.

Chính sách của Ngân hàng Trung ương Jordan (CBJ)

Ngân hàng Trung ương Jordan là “người gác cổng” của JOD, và chính sách của họ quyết định trực tiếp sự ổn định của đồng tiền này:

• Dự trữ ngoại hối: Để duy trì tỷ giá cố định 1 USD = 0,709 JOD, CBJ cần giữ một lượng dự trữ USD lớn. Năm 2023, dự trữ ngoại hối của Jordan đạt khoảng 18 tỷ USD, đủ để trang trải 8 tháng nhập khẩu (theo CBJ). Nếu dự trữ giảm mạnh – ví dụ do chi tiêu để ổn định thị trường trong khủng hoảng – CBJ có thể buộc phải phá giá JOD, dù đây là kịch bản cực kỳ hiếm vì Jordan luôn ưu tiên ổn định.
• Lãi suất: CBJ thường điều chỉnh lãi suất theo Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) để giữ tỷ giá ổn định. Khi Fed tăng lãi suất (như trong năm 2022 – 2023 để chống lạm phát), CBJ cũng tăng lãi suất nội địa, khiến việc giữ tiền JOD trở nên hấp dẫn hơn so với các đồng tiền khác. Ngược lại, nếu lãi suất không theo kịp USD, dòng vốn có thể chảy ra ngoài, gây áp lực lên JOD.
• Kiểm soát dòng tiền: CBJ cũng áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn trong trường hợp khẩn cấp để ngăn chặn việc rút USD ồ ạt, bảo vệ giá trị JOD.

Tình hình địa chính trị

Jordan nằm ở “ngã tư” của Trung Đông, nơi các cuộc xung đột và bất ổn thường xuyên xảy ra. Điều này ảnh hưởng lớn đến JOD:

• Xung đột khu vực: Các cuộc chiến ở Syria, Iraq hay căng thẳng Israel-Palestine có thể làm gián đoạn thương mại, du lịch và đầu tư vào Jordan. Ví dụ, cuộc nội chiến Syria (2011 – đến nay) khiến dòng người tị nạn đổ vào Jordan (hơn 1,3 triệu người), gây áp lực lớn lên ngân sách quốc gia và dự trữ ngoại hối, gián tiếp ảnh hưởng đến JOD.
• Ổn định nội bộ: Jordan nổi tiếng là một “ốc đảo hòa bình” ở Trung Đông, nhưng các cuộc biểu tình kinh tế (như năm 2018 về tăng thuế) có thể làm lung lay niềm tin vào chính phủ và CBJ, từ đó tác động đến JOD.
• Quan hệ quốc tế: Quan hệ chặt chẽ với Mỹ và các nước vùng Vịnh giúp Jordan nhận viện trợ và đầu tư, nhưng nếu quan hệ này xấu đi (dù hiếm), JOD sẽ đối mặt với rủi ro.

Sự biến động của USD

Vì JOD neo giá với USD, mọi biến động của USD đều tác động trực tiếp đến JOD. Khi USD tăng giá so với các đồng tiền khác (như EUR, JPY) do lãi suất Fed tăng hoặc kinh tế Mỹ phục hồi, JOD cũng tăng giá trị danh nghĩa so với các đồng tiền đó. Điều này có lợi cho Jordan khi nhập khẩu từ châu Âu hoặc châu Á, nhưng lại làm hàng xuất khẩu Jordan đắt hơn. Ngược lại, nếu USD mất giá (như trong giai đoạn khủng hoảng tài chính 2008), JOD cũng yếu đi so với các đồng tiền khác, làm tăng chi phí nhập khẩu từ các khu vực ngoài Mỹ.

Trong Forex, các nhà giao dịch thường nhìn vào USD như một “ngọn hải đăng”. Khi USD biến động mạnh, JOD cũng bị ảnh hưởng gián tiếp về mặt tâm lý, dù tỷ giá cố định không đổi.

Viện trợ nước ngoài

Jordan là một trong những quốc gia nhận viện trợ lớn nhất thế giới tính trên đầu người. Mỹ là nhà tài trợ chính, cung cấp khoảng 1,5 tỷ USD mỗi năm (theo USAID), cùng với hỗ trợ từ EU và các nước vùng Vịnh như Saudi Arabia. Viện trợ này giúp Jordan duy trì dự trữ ngoại hối và ổn định JOD. Nếu viện trợ giảm do thay đổi chính sách của Mỹ hoặc khủng hoảng kinh tế ở các nước tài trợ, CBJ sẽ khó duy trì dự trữ USD. Năm 2020, đại dịch COVID-19 khiến viện trợ tạm thời chững lại, gây áp lực ngắn hạn lên JOD.

Sự phụ thuộc này là “con dao hai lưỡi”. Nếu Jordan không giảm dần phụ thuộc và phát triển kinh tế tự chủ, JOD sẽ luôn tiềm ẩn rủi ro khi nguồn viện trợ biến động.